REGIONALNA STRATEGIA INNOWACJI WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO NA LATA 2003-2013

5. Obszary, cele strategiczne, cele szczegółowe, kierunki rozwoju Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego na lata 2003-2013

Cel: Zwiększenie dostępności MŚP do użytecznych informacji

Globalizacja oraz zwiększone znaczenie wiedzy, w tym informacji, przy zachowaniu przewagi konkurencyjnej wymaga od MŚP skutecznego zarządzania wiedzą wewnętrzną, jak i zewnętrzną. W tym samym czasie, oferenci/dawcy informacji powinni dbać o jej typowy charakter w nowoczesnym otoczeniu tak, aby była: kompleksowa, aktualna, łatwa do wykorzystania, dostosowana do potrzeb MŚP, dostarczona najkrótszą drogą.

Z badań przeprowadzonych w ramach projektu RIS-Silesia wynika, iż: klienci, targi i wystawy oraz czasopisma fachowe są dla MŚP najważniejszymi źródłami uzyskania informacji dla inspiracji i rozwoju przedsięwzięć innowacyjnych. Pozyskanie informacji w tym zakresie odbywa się głównie w oparciu o posiadane kontakty nieformalne. Ograniczone znaczenie jako źródło informacji posiadają tzw. wyspecjalizowane źródła informacji, takie jak: firmy konsultingowe, ujawnienia patentowe, instytucje działające w sektorze B+R oraz ośrodki transferu technologii. Jednak pełnią one ważną rolę w dostarczaniu specjalistycznych informacji w innowacyjnej gospodarce. Dostępne informacje w zakresie innowacji często są niekompletne, nieaktualne i mają zbyt ogólny charakter. Z tego względu uzyskanie użytecznej informacji jest bardzo kosztowne.

Obok informacji o technologiach i rozwiązaniach innowacyjnych, MŚP wykazują potrzebę uzyskania dokładnej, aktualnej, pełnej i podanej w odpowiednim czasie informacji w zakresie: źródeł finansowania przedsięwzięć innowacyjnych, oferty szkoleniowo-doradczej, sytuacji rynkowej oraz przepisów prawnych.

Dlatego konieczne jest:

Zwiększenie dostępności MŚP do użytecznej informacji w zakresie:

• źródeł finansowania przedsięwzięć innowacyjnych, w tym programów UE,
• nowych technologii i rozwiązań innowacyjnych dostępnych dla MŚP,
• umiejętności korzystania z aktów prawnych dotyczących ochrony własności przemysłowej,
• oferty szkoleniowo-doradczej,
• oferty usług specjalistycznych instytucji wsparcia i instytucji B+R (takich jak certyfikacja i ekspertyzy),
• przepisów prawnych, w szczególności wymogów wynikających z dyrektyw UE,
• trendów rynkowych,

poprzez:

• przekonanie instytucji wsparcia biznesu oraz instytucji B+R o znaczeniu utworzenia wspólnego regionalnego systemu informacji dla MŚP,
• utworzenie i rozwój regionalnego systemu informacji ramach Regionalnego Systemu Innowacji.

Cel: Uporządkowanie systemu finansowania działalności innowacyjnej MŚP

Głównym sposobem finansowania innowacji są środki własne firm (70% całości środków). W przypadku małych przedsiębiorstw stosunkowo niewielkie środki własne w sposób istotny ograniczają skalę i częstotliwość wprowadzanych rozwiązań innowacyjnych.

Ograniczony dostęp małych przedsiębiorstw do finansowania zewnętrznego uważany jest za jedną z głównych przyczyn słabej pozycji konkurencyjnej firm na ich głównych rynkach. MŚP sygnalizują nieprzyjazną postawę banków wobec ich potrzeb (wysokie zabezpieczenia, wysokie prowizje, nieufność, pracochłonne i czasochłonne procedury). Problem ten jest typowy dla ogółu małych przedsiębiorstw, szczególnie zaś dotyczy przedsiębiorstw innowacyjnych, gdzie część majątku ma postać niematerialną (m.in. patenty, know-how).

MŚP odczuwają problemy ze sfinansowaniem bezpośrednich inwestycji na zakup nowych urządzeń (linii produkcyjnych) oraz zapewnieniem środków na: atestację wyrobów, certyfikację, wyspecjalizowane usługi, korzystanie z wyspecjalizowanego sprzętu i aparatury jednostek B+R.

W województwie śląskim obecne są nie tylko banki oferujące usługi dla MŚP, ale również 14 instytucji parabankowych typu fundusze poręczeniowe i pożyczkowe oraz 3 fundusze inwestycyjne typu venture capital. Jednakże z powodu wysokiego ryzyka często odmawiają finansowania inwestycji i przedsięwzięć innowacyjnych w MŚP. Brak wizji dotyczącej regionalnego systemu finansowania działalności innowacyjnej może przyczynić się do osłabienia pozycji konkurencyjnej MŚP województwa śląskiego w stosunku do ich europejskich konkurentów na jednolitym rynku. Jednym ze źródeł finansowania działalności innowacyjnej mogą być również środki Unii Europejskiej w ramach Funduszy Strukturalnych (w formie dotacji inwestycyjnych, dofinansowania przedsięwzięć o charakterze szkoleniowo-doradczym, dofinansowania pracy badawczo-rozwojowej, itp.).

Dlatego konieczne jest:

• Dostosowanie istniejących oraz rozwój nowych instrumentów finansowych tak, aby odpowiadały specyfice potrzeb MŚP dotyczących inwestycji na innowacje i rozwój.
• Wprowadzenie w instytucjach finansowych metodologii wyceny wartości intelektualnej.
• Zbudowanie systemu wsparcia finansowego w ramach Funduszy Strukturalnych pozwalającego na dofinansowanie: badań na rzecz MŚP, w tym współpracy z sektorem B+R; wdrożenia wyników badań w MŚP; atestacji wyrobów; certyfikacji; wyspecjalizowanych usług w zakresie innowacji.
• Promowanie i wspieranie udziału MŚP w Programach Europejskich na rzecz innowacji.

Cel: Dostosowanie oferty szkoleniowo-doradczej w zakresie innowacji do potrzeb MŚP

Informacja techniczna, techniki oraz metodologie wprowadzania technik mogą być importowane do województwa śląskiego. Natomiast efektywne wykorzystanie rozwiązań innowacyjnych wymaga umiejętności uczenia się i dostosowania do nowej rzeczywistości. Podstawą rozwoju MŚP jest zdolność do wykorzystania przez menedżerów wiedzy innych. Również umiejętność efektywnego działania pracowników w innowacyjnym otoczeniu prowadzi do zwiększenia wydajności MŚP.
Szczególnie małe firmy słabo orientują się w dostępnej ofercie szkoleniowo-doradczej, oceniają ją nisko (zbyt ogólna informacja, zbyt wysoki koszt w porównaniu z korzyściami) i dodatkowo nie przywiązują do niej kluczowego znaczenia. Ponadto, informacja o dostępnych usługach do znacznej części firm dociera przypadkowo i nieregularnie. Sytuacja taka może zagrozić efektywnemu wykorzystaniu potencjału zasobów w firmie oraz spowodować niższą wydajność.

Z badań przeprowadzonych na reprezentatywnej próbie 300 MŚP wynika, że firmy o wysokiej innowacyjności potrzebują bardzo specjalistycznego doradztwa oraz pakietów szkoleniowych. Natomiast firmy o średniej i niskiej innowacyjności uważają, że brakuje zintegrowanej jakościowej oferty szkoleniowo-doradczej w zakresie wiedzy o zarządzaniu strategicznym oraz podstaw do wprowadzania innowacji w firmie. Szczególnie dla grupy firm o średniej i niskiej innowacyjności, konieczne jest stworzenie systemu szkoleniowo-doradczego obejmującego ofertę w zakresie: opracowania i wdrażania strategii rozwoju przedsiębiorstwa, w oparciu o nowe technologie i rozwiązania innowacyjne; projektowania i wdrażania potwierdzonych certyfikatem systemów zarządzania jakością, środowiskiem, bezpieczeństwem i higieną pracy; uzyskania certyfikatów zgodności dla wyrobów, surowców, maszyn i urządzeń, aparatury kontrolno-pomiarowej i personelu oraz w nadawaniu wyrobom znaku CE itp.

Dlatego konieczne jest:

• Dostosowanie oferty instytucji zajmujących się szkoleniem, doradztwem i usługami innowacyjnymi dla MŚP.
• Prowadzenie stałego monitoringu potrzeb MŚP w zakresie szkoleń.
• Opracowanie i promowanie wskazanych pakietów szkoleniowych dla firm o średniej i niskiej innowacyjności.
• Ułatwinie, zwłaszcza średnim firmom, angażowania specjalistów, którzy mogą prowadzić szkolenia na miejscu.
• Promowanie kształcenia ustawicznego i wspieranie umiejętności skutecznego zdobywania wiedzy.

Cel: Zwiększenie wpływu na otoczenie administracyjno-prawne i gospodarcze

MŚP często uważają, że obecne otoczenie administracyjno-prawne jest niekorzystne dla ich rozwoju. Niemożność reagowania indywidualnej firmy na sytuację zewnętrzną sprawia, iż firmy niechętnie podejmują decyzje o charakterze wysokiego ryzyka. Jednocześnie niektóre procedury administracyjne są czasochłonne i kosztowne. Działają już różne podmioty zajmujące się lobbingiem na rzecz rozwoju innowacji, jednakże nie zawsze są one postrzegane przez MŚP za instytucje właściwe do występowania w ich imieniu.

Aktywność gospodarcza województwa śląskiego wciąż jest kojarzona z sektorami tradycyjnymi. Utrudnia to w pewnym stopniu firmom innowacyjnym, działającym w innych sektorach, zdobycie nowych rynków poza regionem. Dla zmiany sytuacji w tym zakresie potrzebny jest lobbing o zasięgu ponadregionalnym, promujący osiągnięcia firm innowacyjnych regionu. Niestety, lobbing wciąż ma charakter nieformalny, wykorzystujący kontakty osobiste, zwykle dla uzyskania indywidualnych korzyści. Natomiast brak jest pomysłu na zorganizowane działania lobbingowe dla szerszej grupy podmiotów o podobnych interesach.

Dlatego konieczne jest:

• Wspieranie debaty dotyczącej sposobów prowadzenia regionalnego lobbingu.
• Rozbudowa mechanizmów lobbingu w oparciu o istniejące inicjatywy.

Cel: Wykorzystanie najlepszych praktyk jako inspiracji dla MŚP do podejmowania działań innowacyjnych

Najlepszą inspiracją dla MŚP są inne MŚP, które odniosły sukces. W województwie śląskim wiele stowarzyszeń, izb gospodarczych, redakcji czasopism, itp. organizuje regularne konkursy na najlepszą firmę, menedżera, produkt albo technikę. Jest to szansa dla MŚP, aby pokazać swoje osiągnięcia i być przykładem dla innych. Jednakże tego rodzaju inicjatywy mają charakter krótkoterminowy. Zbyt rzadko wykorzystuje się doświadczenie dobrych firm jako źródło wiedzy dla innych MŚP z potencjałem rozwoju. Jednocześnie wśród firm, ze względu na polską mentalność, istnieją obawy do celowości i wymiernych efektów promowania własnych osiągnięć. Wiele firm uważa, że działania takie nie zawsze są postrzegane pozytywnie przez środowisko, powodują wzrost zainteresowania konkurencji oraz urzędów kontroli państwowej.

Dlatego konieczne jest:

• Rozwijanie istniejących inicjatyw nagradzania najlepszych praktyk oraz zapewnienie ich ciągłości.
• Przekonywanie MŚP o konieczności i zaletach dzielenia się doświadczeniami ze swoich osiągnięć jak i korzystania z najlepszych praktyk.

Cel: Wzmacnianie podejścia strategicznego w MŚP

Efektywność działania firmy oceniana jest między innymi przez poziom wydajności oraz umiejętność obniżania kosztów. Trudniejszy dostęp do środków finansowych, mniej efektywny marketing i reklama oraz wyższe koszty produkcji i niższa wydajność, wynikające z mniejszej skali produkcji, przyczyniają się do obniżenia poziomu konkurencyjności MŚP. Ponad połowa badanych MŚP uznała, iż może poprawić swoją pozycję konkurencyjną poprzez: modernizację stosowanych technologii i wprowadzenie nowych produktów i wzorów, redukcję kosztów oraz poprawę kanałów dystrybucji. Jednakże opanowanie rozwiązań innowacyjnych do poziomu konkurencyjności wymaga nowych umiejętności, informacji technicznej, technik organizacyjnych oraz metod marketingowych i dostawczych.

Inwestycje w obszarze działalności innowacyjnej często są związane z dużym ryzykiem. Nie zawsze jest możliwe określenie rezultatów wprowadzenia rozwiązań innowacyjnych. Dlatego też, przedsiębiorca przede wszystkim musi przekonać instytucje finansowe (banki, fundusze, itp.) oferujące mu niezbędny kapitał na inwestycje, że ponoszone przez nie ryzyko jest minimalne, a przedsięwzięcie dochodowe. Wymaga to opracowania dobrego biznes planu i podejścia strategicznego ze strony przedsiębiorcy.

Biorąc pod uwagę ograniczony dostęp do zasobów oraz niestabilne otoczenie, niezbędne jest podejście strategiczne menedżerów MŚP przy podejmowaniu kluczowych decyzji. Tymczasem badania pokazały, iż 1/3 firm nie potrafi określić 3 najważniejszych dla siebie priorytetów rozwojowych.

Dlatego konieczne jest:

• Promowanie podejścia strategicznego kadry zarządzającej MŚP i nabywania przez nich umiejętności koniecznych do skutecznego prowadzenia działalności na jednolitym rynku europejskim.
• Rozbudowanie oferty instytucji wsparcia biznesu w zakresie przygotowywania strategii rozwoju oraz biznes planów MŚP.

Cel: Promowanie kultury innowacyjnej w MŚP

Innowacyjne zarządzanie firmą wymaga od menedżerów posiadania umiejętności, które pozwalają na otwarty i komunikatywny sposób zarządzania firmą. Niezwykle istotne jest, aby ukierunkować myślenie o firmie na ciągłe zmiany powodujące poprawę sytuacji w firmie.

Być innowacyjnym nie zawsze oznacza, że należy przeprowadzać drogie badania, wdrażać najnowszą technikę albo inwestować w kosztowne urządzenia. Bogatym źródłem pomysłów innowacyjnych mogą okazać się pracownicy, którzy wykorzystują swoje doświadczenia praktyczne. Czasem proponowane przez pracowników proste rozwiązania organizacyjne lub techniczne mogą przyczynić się do zmniejszenia kosztów lub podniesienia wydajności. Menedżerowie firm powinni doprowadzić do sytuacji, w której pracownicy mają możliwość wykazania swoich umiejętności przedsiębiorczości, w tym: odpowiedzialności, lojalności, własnej inicjatywy, zaufania, pracy zespołowej oraz doskonalenia się poprzez wspólne praktyki.

Głównym partnerem MŚP w dziedzinie innowacji są inne MŚP. Prawie 60% badanych MŚP w ostatnich trzech latach współpracowało z innymi przedsiębiorstwami w zakresie opracowywania i wdrożenia rozwiązań innowacyjnych. Jednakże współpraca często ogranicza się do niewielkiej liczby partnerów, co po czasie może prowadzić do błędnego postrzegania otoczenia. Do głównych barier w nawiązywaniu współpracy można zaliczyć: nieufność wobec partnerów, sceptycyzm co do wymiernych korzyści oraz nieumiejętność znalezienia odpowiednich partnerów. Ponadto, odczuwalny jest brak okazji i miejsc do nawiązywania kontaktów z innymi MŚP. Współpraca MŚP z innymi podmiotami gospodarczymi okazuje się korzystna, ponieważ może zapewnić dostęp do nowych rynków zbytu, przyczynić się do powstania nowych produktów i technologii oraz zbudować lepszy wizerunek firmy.

Dlatego konieczne jest:

• Zwiększenie świadomości kadry zarządzającej MŚP o korzyściach wynikających z zaangażowania własnych pracowników w opracowywanie rozwiązań innowacyjnych.
• Stworzenie stałej platformy kontaktów między MŚP w celu wzajemnego, lepszego poznania, wymiany doświadczeń i nawiązywania współpracy - opracowanie działań umożliwiających zwiększenie zaufanie wśród MŚP.

Cel: Wspieranie efektywnego wykorzystanie przez MŚP potencjału rynkowego na jednolitym rynku europejskim

Integracja Polski z Unii Europejską stworzy dla MŚP nowe możliwości rozszerzenia działalności gospodarczej poprzez eksport lub podwykonawstwo zleceń w ramach sieci międzynarodowych. Natomiast z badań wśród MŚP województwa śląskiego wynika, iż większość z nich działa na lokalnym rynku. Błędne jest myślenie, iż mocna pozycja na rynku lokalnym nie wymaga przygotowania firmy do obrony przed konkurencją firm zagranicznych. Podobna sytuacja dotyczy dobrych produktów polskich MŚP, które nie posiadają odpowiednich certyfikacji lub nie spełniają standardów wynikających z dyrektyw Unii Europejskiej, w tym bezpieczeństwa i ochrony środowiska. Dlatego też jednolity rynek europejski stworzy nowe możliwości dla tych MŚP, które są dobrze przygotowane, a zagrozi upadłością nieprzygotowanym. Ze względu na rozwiniętą konkurencję wśród MŚP działających na jednolitym rynku europejskim, wiele polskich MŚP zostanie zmuszonych do poszukiwania nisz rynkowych i specjalizacji, co umożliwi im znalezienie stabilnego miejsca na rynku.

Istotnym elementem w przygotowaniu MŚP do efektywnego udziału w jednolitym rynku europejskim powinno być wsparcie MŚP w dostosowaniu się do wymogów prawnych Unii Europejskich, co pozwoli firmom sprostać konkurencji na rynkach europejskich. Ponadto konieczne będzie wprowadzenie w MŚP najlepszych dostępnych technologii i praktyk według zasad tzw. "nowego podejścia do harmonizacji technicznej", które sprawia, iż tylko te produkty, które spełnią określone wymagania, będą mogły być wprowadzone na rynek.

Dlatego konieczne jest:

• Zwiększenie świadomości MŚP o korzyściach i zagrożeniach wynikających z udziału w jednolitym rynku europejskim.
• Wspieranie rozwoju umiejętności w zakresie eksportu, wdrażania przez MŚP systemów jakości i standardów Unii Europejskiej oraz uzyskiwania certyfikatów.
• Wspieranie umiejętności MŚP w zakresie specjalizacji oraz wykorzystania nisz rynkowych.

Cel: Wspieranie wykorzystania technologii informatycznych (ICT) w MŚP

Trudno wyobrazić sobie życie bez komputera, maszyny bez sterowania komputerowego, pracy w firmie bez standardowego i specjalizowanego oprogramowania. ICT prowadzi do nowych modeli organizacji pracy oraz szybszego rozpowszechniania i używania informacji. Nowe sposoby prowadzenia marketingu oraz prowadzenia biznesu z klientami i dostawcami w ramach e-biznesu jeszcze nie są szeroko wykorzystywane. Jednocześnie uczenie się na odległość (e-learning) tworzy dla MŚP możliwość zdobycia wiedzy w elastyczny sposób dostosowany do warunków.

Z badań wśród MŚP wynika jednak, iż ponad 70% firm wykorzystuje internet jako narzędzia do poszukiwania informacji. Rozwiązania ICT mogą być bardzo przydatne w procesie zarządzania oraz optymalizacji produkcji. Ich wdrożenie wymaga często od pracowników firm umiejętności dostosowania się oraz dodatkowego kształcenia się.

Dlatego konieczne jest:

• Promowanie kultury informatycznej.
• Szerokie promowanie możliwości stosowania ICT w MŚP.
• Zwiększenie świadomości o korzyściach z prowadzenia e-biznesu oraz e-learningu przez MŚP.
• Wspieranie wdrażania przez MŚP technologii ICT.

Cel: Wspieranie kultury innowacyjnej w sektorze B+R

Ludzie są prawdziwym źródłem przewagi konkurencyjnej gospodarki regionu. Dlatego istotne jest, aby w środowisku badawczo-rozwojowym kłaść nacisk na dostosowanie się do nowych wymogów w gospodarce i w życiu społecznym. Opracowywanie wynalazków i rozwój nowych technik, jest ryzykownym przedsięwzięciem. Sposób nagradzania pracowników podejmujących ryzyko, wpływa na ich zachowanie innowacyjne. Dlatego, aby skutecznie przygotować naukowców do nowych wyzwań, istotne jest wspieranie tych, którzy podejmują ryzyko, którzy szukają nowych i bardziej efektywnych rozwiązań i nie akceptują stanu obecnego.

W instytucjach B+R należy wykreować takie otoczenie, w którym promuje się otwartość, gdzie informacja jest dostępna bezpłatnie dla pracowników i gdzie mają oni możliwość bezpośrednich kontaktów i wymiany poglądów. Pracownicy sektora B+R powinni cieszyć się zaufaniem swoich instytucji, czuć, że mają ich wsparcie. Należy umożliwić im prowadzenie prac zgodnie z ich zainteresowaniami, szczególnie na wyższych uczelniach, dać im w pewnym zakresie wolną rękę, co pozwoli na rozwijanie cennych pomysłów. Pracownicy, którym oferuje się swobodę, których kierownictwo instytucji zachęca do rozwijania własnych pomysłów, są bardziej kreatywni. Obok zapewnienia przyjaznego środowiska, istotnym warunkiem dla zwiększenia innowacyjności w pracy sektora B+R jest jednoczesne stawianie coraz większych wymagań pracownikom.

Dlatego konieczne jest:

• Zwiększenie świadomości kadry zarządzającej instytucji B+R o korzyściach płynących ze zwiększania zaangażowania pracowników w określenie nowych obszarów problemowych, opracowywanie rozwiązań innowacyjnych oraz tworzenie nowych innowacyjnych firm.
• Zwiększenie umiejętności przedsiębiorczości pracowników instytucji sektora B+R.

Cel: Wspieranie reorientacji rynkowej

Działalność sektora B+R skierowana głównie na zaspokojenie potrzeb badawczych dużych firm z sektorów tradycyjnych w ostatnich latach uległa dywersyfikacji. MŚP coraz częściej stają się klientami tych instytucji. Jednak brak podejścia marketingowego w instytucjach B+R oraz zbyt skomplikowane procedury powodują, że MŚP z nieufnością postrzegają współpracę.

Dla sprostania wymogom europejskiego rynku konieczne jest stworzenie dla polskich MŚP możliwości dla zdobycia technologii spełniających określone wymagania. Sytuacja ta wymusi na sektorze B+R kompleksową reorientację w sposobie ich działania, która może być realizowana poprzez dostosowanie zakresu badań do potrzeb rynku, jak i uproszczenie procedur dotyczących współpracy badawczo-rozwojowej.

Pomocne również może być tworzenie naukowo-przemysłowych centrów zaawansowanych technologii lub centrów doskonałości, w ramach których zostaną opracowane nowe standardy jakościowe dla ofert skierowanych do MŚP.

Ponadto MŚP poprzez podejmowane próby rozwiązywania swoich problemów mogą być źródłem pomysłów dla nowych technologii i produktów. Proces włączania MŚP przez sektor B+R do udziału w rynku technologiczno-innowacyjnym powinien obejmować następujące etapy:

1. Identyfikacja ważnych rynkowo lub technologicznie trendów.
2. Identyfikacja wiodących MŚP, poprzez ich doświadczenie, wielkość potrzeb oraz poziom nowoczesności.
3. Analiza ich potrzeb.
4. Usytuowanie potrzeb MŚP na tle ogólnej sytuacji na rynku.

Wymaga to od sektora B+R większej elastyczności procedur dotyczących nawiązywania i realizacji współpracy z MŚP.

Dlatego konieczne jest:

• Opracowanie i wdrażanie elastycznych procedur w sektorze B+R dla współpracy z MŚP.
• Opracowanie metodologii analiz potrzeb MŚP i trendów rynkowych.
• Udostępnienie MŚP niezbędnych informacji o trendach rynkowych.

Cel: Zwiększenie udziału w międzynarodowych sieciach współpracy

Okres życia nowych technologii jest coraz krótszy, powodując zwiększenie ryzyka sukcesu technologicznego dla prowadzonych badań. Dlatego też bardzo istotny jest dostęp i wymiana informacji o podobnych badaniach prowadzonych w innych krajach poprzez międzynarodową współpracę. Szerokie możliwości uczestniczenia w międzynarodowych sieciach współpracy jak i możliwość otrzymania wsparcia finansowego na taką działalność stwarzają programy ramowe Unii Europejskiej.

Współpraca międzynarodowa jest jednym z najważniejszych sposobów rozszerzenia poglądów i dostępu do informacji. Jednocześnie, umożliwia konfrontację (benchmarking) oceny własnych osiągnięć w stosunku do poziomu światowego.

Dlatego konieczne jest:

• Promowanie znaczenia "benchmarkingu" jako elementu istotnego dla optymalnego rozwoju instytucji sektora B+R na jednolitym rynku europejskim.
• Promowanie korzyści z uczestnictwa w międzynarodowych sieciach współpracy.
• Utworzenie systemu informacyjnego o możliwości uczestnictwa w międzynarodowych sieciach współpracy.

Cel: Wspieranie specjalizacji sektora B+R działającego w tradycyjnych sektorach

W województwie śląskim działalność naukowo-badawcza i rozwojowa koncentruje się wciąż w obszarze tradycyjnych dla regionu sektorach gospodarczych. Prawie 70% badanych ośrodków B+R jest zaangażowanych w sektory i branże zaliczane do niskiej i średnio niskiej techniki. Stan taki należy uznać za zagrożenie dla sektora B+R w województwie śląskim. Jednak nie oznacza to, że trzeba zapomnieć o przeszłości i koncentrować się jedynie na rozbudowie działalności B+R w sektorach średnio wysokiej i wysokiej techniki.

Należy wyodrębnić mocne strony tradycyjnej działalności sektora B+R i wspierać je poprzez specjalizacje w niszach rynkowych nie tylko na poziomie regionalnym, ale również międzynarodowym. Pomocny w tym zakresie może okazać się sposób prowadzenia działalności B+R poprzez zintegrowane ośrodki B+R skupiające zespoły naukowców o wybitnych osiągnięciach badawczych, którzy współpracują ze środowiskiem gospodarczym w zakresie wspólnych tematów badawczych. Zespoły te powinny mieć dostęp do aparatury o odpowiednim standardzie, zapewniającym realizację badań na najwyższym poziomie technicznym.

Dlatego konieczne jest:

• Wspieranie wyspecjalizowanych eksperckich zespołów powstałych dla rozwiązania określonych problemów badawczych.
• Wspieranie tworzenia zintegrowanych instytucji badawczych.
• Zapewnienie odpowiedniego poziomu technicznego infrastruktury naukowo-badawczej.

Cel: Wspieranie powstawania nowych specjalizacji w działalności B+R

Duży obszar występowania tradycyjnego przemysłu niekonieczne hamuje rozwój gospodarki, natomiast skala stosowania tradycyjnych technologii stanowi zagrożenie dla jej konkurencyjności. Sukces nowych technologii jest zależny od ich wykorzystania. Niektóre techniki są wykorzystywane w różnych dziedzinach gospodarczych. Ich efektywne stosowanie w procesie produkcyjnym decyduje często o lepszej jakości produktu, większej wydajności oraz o obniżeniu kosztów produkcji. Szczególnie dotyczy to: informatyki, optoelektroniki, automatyki przemysłowej, inżynierii materiałowej oraz bioinżynierii.

Technologie z zakresu automatyki przemysłowej i inżynierii materiałowej, opracowane przez sektor B+R, regionu są z powodzeniem wykorzystane w przemyśle tradycyjnym. Natomiast w innych obszarach technologicznych, takich jak np. bioinżynieria oraz optoelektronika, konieczne jest stworzenie specjalistycznych ośrodków opartych na instytucjach zdolnych do opracowania rozwiązań innowacyjnych, a działających aktualnie w rozproszeniu.

W województwie śląskim aktywnych jest wielu wybitnych naukowców dysponujących wysokiej klasy aparaturą naukową, co może stać się podstawą do rozwijania nowych specjalizacji w zakresie:

• Biotechnologii, w tym bioinżynierii, biologii oraz technologii dla zdrowia.
• Technologii dla energetyki, w tym technologii wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, spalanie i termiczna utylizacja odpadów oraz oszczędność energii.
• Technologii dla ochrony środowiska, w tym inżynierii biogeochemiczna oraz zarządzania odpadami.
• Technologii informacyjnej i telekomunikacji.
• Produkcji i przetwarzania materiałów, w tym materiałów zaawansowanych.

Ich rozbudowanie wymaga od instytucji sektora B+R - a szczególnie od wyższych uczelni - w pierwszym rzędzie wykonania analiz określenia rzeczywistego stanu posiadania zasobów innowacyjnych, w tym zasobów ludzkich i zaplecza technicznego, w wyżej wymienionych obszarach B+R. Wyniki takich analiz powinny dać odpowiedź na pytanie: "Czy rozbudowywać istniejące zaplecze badawczo-naukowe, czy rozpoczynać tworzenie kierunków od nowa?" Ponadto, uczestnicy Regionalnego Forum Innowacji RIS-Silesia sugerowali, aby przy rozwijaniu nowych perspektywicznych obszarów techniki sprowadzić z zewnątrz wybitnych naukowców, wokół których utworzone zostaną nowe zespoły eksperckie.

Globalizacja rynku światowego spowodowała w ostatnich latach koncentrację produkcji, rosnącą wraz z postępem technicznym. Czas życia nowych technik jest coraz krótszy, powodując zwiększenie ryzyka sukcesu technologicznego dla prowadzonych badań. Dlatego też środowisko sektora B+R musi mieć świadomość, że fizyczną niemożliwością jest specjalizacja we wszystkich nowoczesnych dziedzinach techniki. Natomiast techniki te są niezbędne dla rozwoju przemysłu. Dlatego środowisko stoi przed wyborem czy z jednej strony kontynuować wspieranie badań we własnych laboratoriach i wdrażanie ich wyników, czy z drugiej strony pozyskiwać nowości techniczne z innych krajów poprzez: import licencji, zakup gotowych urządzeń technicznych realizujących nowe technologie oraz przedsięwzięcia inwestycyjne z udziałem dostarczycieli technologii.

Dlatego konieczne jest:

• Ustawiczne prowadzenie wewnętrznych analiz umożliwiających ocenę rzeczywistego stanu zaplecza B+R z udziałem ekspertów ze środowiska gospodarczego.
• Opracowywanie i wdrażanie przez regionalne grupy eksperckie (przedstawiciele środowisk gospodarczych i naukowych) programu rozwijania nowych specjalizacji naukowych.
• Określenie sposobu wyboru w zakresie tworzenia lub importu technologii niezbędnych dla gospodarki i ich dostosowanie do warunków regionalnych.

Cel: Promowanie najlepszych praktyk jako wizytówki regionu

Wybitne rozwiązania innowacyjne bez skutecznego marketingu kończą się niepowodzeniem. Słabość sektora B+R województwa śląskiego, to brak umiejętności informowania o sprawdzonych osiągnięciach innowacyjnych oraz brak promowania specjalności i unikalności zaplecza B+R. Ryzyko technologiczne wymaga od oferujących rozwiązania innowacyjne, aby byli blisko klientów oraz angażowali ich od początku w proces opracowania tych rozwiązań.

Dlatego istotne jest większe skoncentrowanie się na pomyśle, dzięki któremu powstało rozwiązanie innowacyjne niż na samym rozwiązaniu. Pozwala to na wspieranie długotrwałego procesu marketingu oraz tworzenie sprzyjającej atmosfery wokół pracy sektora B+R województwa śląskiego - w tym w niektórych zakresach (biotechnologie, ochrona środowiska) większej akceptacji przez społeczeństwo. Promowanie osiągnięć sektora B+R na szeroką skalę w szkołach i uczelniach mogłoby stać się skutecznym instrumentem zwiększenia motywacji wśród młodzieży do podejmowania pracy w sektorze B+R. Co ważniejsze, wypracowany wspólnie przez instytucje sektora B+R marketing regionalny w zakresie niektórych obszarów techniki, mógłby być wykorzystany w celu pozyskania bezpośrednich inwestycji zagranicznych o charakterze innowacyjnym do województwa śląskiego.

Dlatego konieczne jest:

• Zwiększenie świadomości wśród instytucji sektora B+R o korzyściach z tworzenia wspólnego marketingu w obszarach techniki.
• Tworzenie zróżnicowanych programów marketingowych skierowanych do: MŚP, potencjalnych inwestorów zagranicznych oraz uczniów.

Cel: Rozwijanie współpracy sektorowej z udziałem MŚP

Możliwości rozwoju MŚP często determinowane są wielkością firmy (ograniczone zasoby). Może ona być przyczyną: utrudnionego dostępu do danych i informacji, ograniczonej możliwości zapewnienia swoim pracownikom warunków do podnoszenia kwalifikacji lub nabywania przez nich nowych umiejętności, ograniczonego dostępu do finansów w celu ekspansji rynkowej lub w celu nabycia technologii oraz braku poczucia wpływu na politykę rządu. Potwierdzają to badane MŚP, które uważają, iż ograniczony dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania, mniej efektywny marketing oraz mniej wydajne kanały dystrybucji mają negatywny wpływ na ich pozycję konkurencyjną. Ponadto ich rozwój hamują wyższe koszty produkcji i niższa wydajność. Niższe koszty pracy wciąż stanowią atut konkurencyjny dużej części MŚP (w ocenie 70% badanych firm), ale jego rola będzie maleć w przyszłości, w miarę wzrostu płac w Polsce.

Niektóre tradycyjne sektory przemysłowe będą w dalszym ciągu odgrywać istotną rolę w gospodarce województwa. Sektor energetyki oraz przemysł wydobywczy angażują szereg MŚP. Wokół niektórych z nich powstały już pierwsze sieci. Podobne inicjatywy tworzenia sieci mają miejsce w sektorze turystyki, poprawiając jakość i dostępność usług.

Ponadto, w gospodarce województwa śląskiego na koniec 2001r. obserwowany był duży udział MŚP w 10 wyróżniających się sektorach przetwórstwa przemysłowego biorąc pod uwagę: liczebność podmiotów gospodarki narodowej, wielkość produkcji sprzedanej, liczbę pracujących, poziom nakładów inwestycyjnych oraz nakładów na działalność innowacyjną:

• Produkcja chemikaliów, wyrobów chemicznych i włókien sztucznych,
• Produkcja maszyn i urządzeń
• Produkcja maszyn i aparatury elektrycznej
• Produkcja pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep
• Produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych
• Produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych pozostałych
• Produkcja metalowych wyrobów gotowych
• Produkcja artykułów spożywczych i napojów
• Włókiennictwo
• Produkcja żeliwa i stali oraz stopów żelaza

W województwie śląskim istnieje także dynamiczna - jednak wciąż zbyt mała - grupa MŚP w takich sektorach jak produkcja maszyn biurowych i komputerów, produkcja środków farmaceutycznych, chemikaliów medycznych i środków pochodzenia roślinnego, produkcja statków powietrznych i kosmicznych (sektor lotniczy). Sektory te są oceniane jako przyszłościowe. Istniejący potencjał MŚP może stać się podstawą do wykorzystania wyników prac B+R w nowych dziedzinach technologii.

Motorem powstawania nowych rozwiązań technologicznych jest przemysł. Należy podkreślić, iż silny sektor przemysłu potrzebuje szerokiego zakresu coraz bardziej specjalistycznych usług. Dlatego ważne jest, aby wspierać rozwój, jakość oraz dalszą profesjonalizację następujących usług biznesowych: oprogramowanie, multimedia, marketing, audyt i usługi księgowe, doradztwo prawne, usługi techniczne oraz usługi związane z zasobami ludzkimi. Odgrywają one istotną rolę w sieciach sektorowych i w zagęszczeniu łańcuchów wartości, co z kolei pozytywnie wpływa na pozycję konkurencyjną poszczególnych sektorów.

Dla osiągnięcia wyznaczonego celu, należy zwracać szczególną uwagę na wzrost zaangażowania MŚP we współpracę w sieciach, która umożliwia:

• wspólne działanie MŚP na rzecz innowacji, w tym: prace badawcze, wzornictwo przemysłowe i projektowanie użytkowe, badanie rynku oraz doskonalenie kadr poprzez szkolenia,
• tworzenie systemów wymiany doświadczeń i najlepszych praktyk służących jako inspiracja dla innych,
• tworzenie warunków dla wzajemnych kontaktów między pracownikami MŚP i naukowcami z sektora B+R celem rozwiązywania wspólnych problemów badawczych,
• tworzenie sieci podwykonawców w celu przyciągnięcia bezpośrednich zagranicznych inwestorów.

Dlatego konieczne jest:

• Promowanie i rozwijanie współpracy sektorowej z udziałem MŚP przy wykorzystaniu doświadczenia rozwiniętych regionów w zakresie sieciowania i wspierania klasterów.
• Wprowadzenie metodologii analizy łańcucha wartości dla lepszego zrozumienia rozwoju oraz identyfikowania kluczowych wyzwań w sektorach przemysłowych.
• Wsparcie przedsiębiorstw opartych na związkach kooperacyjnych (konsorcjach) z sektorem B+R lub innymi przedsiębiorstwami.
• Promowanie i rozwijanie sieci podwykonawców w celu przyciągnięcia bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

Cel: Utworzenie elastycznej struktury sieciowej na rzecz innowacji

Dla osiągnięcia sukcesu przez firmy innowacyjne konieczne jest, aby w ich otoczeniu istniała odpowiednia infrastruktura zapewniająca firmom dostęp do usług wymaganych dla realizacji zadań innowacyjnych. Województwo śląskie liczy około 62 instytucji sektora B+R oraz 60 instytucji wspierających. Dostawcy technologii to 10 wyższych uczelni, 6 instytutów i samodzielnych zakładów PAN, 30 jednostek badawczo-rozwojowych oraz 16 laboratoriów przemysłowych (dane uzyskano podczas przeprowadzenia analizy potencjału województwa śląskiego).

Wprowadzanie innowacji uwarunkowane jest przez: posiadane zasoby ludzkie, kapitał społeczny (umiejętność współpracy), kapitał organizacyjny, infrastrukturę wspierającą innowacje, infrastrukturę techniczną (drogi, tereny, telekomunikacja, itp.), kapitał finansowy, podstawy prawne. Dla rozwoju działalności innowacyjnej w województwie śląskim, konieczne jest tworzenie takich warunków, aby: myślenie kreatywne, zdolności naukowe, umiejętności zarządzania finansami i prowadzenia marketingu zostały połączone i optymalnie wykorzystane w ramach regionalnego systemu innowacji.

Na regionalny system innowacji składa się: współpraca i sposoby wymiany informacji i wiedzy (formalne i nieformalne) w istniejących strukturach i powstające ad hoc - pomiędzy przedsiębiorstwami, sektorem badań i rozwoju oraz instytucjami wspierającymi. Efektywne regionalne systemy innowacji próbują tworzyć związki pomiędzy tymi, którzy pozyskują i wykorzystują wiedzę i tymi, którzy ją tworzą i rozpowszechniają. Regionalna współpraca partnerska - lub sieci współpracy - mogą odgrywać konstruktywną rolę przy wspieraniu innowacji w MŚP.

Z badań wynika, iż sektor B+R w województwie śląskim nie jest traktowany jako ważny partner MŚP w dziedzinie innowacji, ale raczej jako uzupełniające źródło informacji. MŚP współpracują z sektorem B+R, aby uzyskać doradztwo, ekspertyzy i opracowania, których firmy nie są w stanie samodzielnie wykonać. Współpracę tą często utrudniają wysokie koszty, zbyt trudne i długie procedury oraz regulacje rządowe. Ponadto brak informacji o ofercie sektora B+R często stanowi barierę w poszukiwaniu nowych kontaktów ze strony MŚP. Kontakty między sektorem MŚP a sektorem B+R nawiązywane są często bezpośrednio przez przedsiębiorców, którzy wykorzystują do tego celu targi, wystawy i konferencje. Nie korzystają w tym zakresie z pośrednictwa z instytucji wspierających.

Instytucje wspierające pośredniczą natomiast w dostępie małych firm do zewnętrznych zasobów wiedzy, doradztwa, finansów oraz w nawiązywaniu współpracy z różnymi partnerami firm. W zakresie innowacji, pomagają MŚP przy diagnozowaniu potrzeb, transferze i adaptacji rozwiązań do warunków firm. Do tej grupy należą: parki technologiczne, naukowe, centra innowacji, centra transferu technologii, inkubatory, agencje rozwoju, fundusze itp. Firmy wykazują duże zainteresowanie rozszerzaniem kontaktów z instytucjami wspierającymi w zakresie wyszukiwania partnerów w biznesie, pomocy w pozyskiwaniu środków finansowych oraz w sprzedaży i marketingu. Kontakty między sektorem MŚP oraz instytucjami wspierającymi są często nawiązywane przez przedsiębiorców, w związku z otrzymaniem oferty usług od instytucji wspierających. Targi i konferencje nie są postrzegane jako skuteczne narzędzie pozyskania informacji o ofertach instytucji wspierających.

Wśród słabszych MŚP sygnalizowana jest pilna potrzeba powstania wyspecjalizowanych ośrodków lub pakietu usług, które prowadziłyby małe firmy "krok po kroku". Chodzi o komplet prostych usług w zakresie informacji, doradztwa i szkoleń, wyszukiwania partnerów. Z badań prowadzonych wśród 300 MŚP wynika, iż właśnie słabsze firmy typują instytucje wsparcia biznesu jako pierwszego partnera przy prowadzeniu działalności innowacyjnej. Firmy również oczekują pomocy od instytucji wsparcia w dostępie do informacji o nowych technologiach stosowanych na rynku. Natomiast, zbyt trudne i uciążliwe procedury, słaba znajomość ofert i funkcjonowania instytucji wsparcia biznesu oraz zbyt wysoki koszt usług stanowią barierę współpracy.

Firmy o średniej i wysokiej innowacyjności dla realizacji przedsięwzięć innowacyjnych potrzebują kompleksowej formy wsparcia, w tym: informacji wyspecjalizowanej, finansowania zewnętrznego, współpracy z sektorem B+R, partnerów biznesowych, itp. Istotna w tym zakresie jest klarowna struktura wsparcia, bliskość kontaktów i elastyczne procedury współpracy.

Dlatego konieczne jest:
Tworzenie i rozwój Regionalnego Systemu Innowacji województwa śląskiego, w ramach, którego:

• Skupione zostaną instytucje środowisk gospodarczych, naukowych i samorządowych w Komitecie Sterującym, Regionalnym Forum Innowacji i grupach eksperckich na poziomie strategicznym i operacyjnym.
• Zostaną opracowane i wdrożone zróżnicowane pakiety usług dla firm o niskiej, średniej i wysokiej innowacyjności dostosowane do potrzeb MŚP.
• Opracowany i rozwinięty będzie regionalny system monitoringu i informacji dla MŚP,
• Zostaną opracowane ulepszone procedury ułatwiania kontaktów między MŚP, instytucjami B+R i instytucjami wsparcia biznesu.

Cel: Wspieranie procesu przewidywania trendów rynkowych

Istotnym elementem optymalnej współpracy sektora B+R z gospodarką jest kierowanie się przewidywanymi trendami zmian zachodzącymi w sposobie życia społeczeństwa. Sposób życia społeczeństwa ma wpływ na konsumpcję oraz na wzrost zapotrzebowania na nowe rodzaje produktów i usług. Globalizacja, starzejące się społeczeństwo, nowe sposoby spędzania wolnego czasu, rosnąca świadomość społeczna, jak i możliwości zdobywania wiedzy - to tylko kilka tematów, które wymagają wspólnego spojrzenia środowiska gospodarczego i naukowego.

Rozwój sieci instytucji prowadzących monitoring i dostarczających informacji dla sfery gospodarczej i administracyjnej zwiększy dostęp przedsiębiorców, naukowców
i samorządów do istotnych danych dla opracowania przyszłych scenariuszy rozwoju regionu. Proces pod nazwą "foresight" stosowany jest w krajach rozwiniętych do tworzenia polityki modernizacyjnej i wprowadzenia reform. W jego przygotowanie zaangażowane są wszystkie środowiska, które określają, jakie przemysły i technologie posiadają największe możliwości i które mają największe szanse rozwoju. Zawarty w trakcie wyboru kierunków rozwoju konsensus chroni przeprowadzane reformy przed wpływami politycznymi.

W trakcie opracowywania Regionalnej Strategii Innowacji RIS-Silesia zastosowano komponenty foresight do oceny stanu i możliwości rozwoju sześciu obszarów specjalizacji technologicznej: technologie informacyjne i telekomunikacja, biologia i biomedycyna, energetyka, ochrona środowiska, metalurgia, przemysł samochodowy. Obszary te wybrano podczas spotkania Grupy Roboczej ds. trendów dnia 10 grudnia 2002 roku. Wymiana poglądów odnośnie kształtowania gospodarki regionalnej pomiędzy liderami gospodarczymi oraz przedstawicielami kluczowych dla regionu podmiotów miała umożliwić stworzenie nowego podejścia do szans i zagrożeń dla rozwoju niektórych sektorów przemysłowych. Obecna w regionie masa krytyczna w środowisku B+R, gospodarczym, akademickim i samorządowym oraz uzyskane doświadczenia w ramach projektu RIS-Silesia pozwalają stwierdzić, iż w województwie śląskim istnieje potencjał dla realizacji foresight.

Dlatego konieczne jest:

• Wzrost świadomości w środowiskach gospodarczych, sektora B+R, akademickich oraz samorządowych o znaczeniu procesu foresight dla rozwoju regionu.
• Utworzenie systemu foresight przy współudziale osób zaangażowanych w innowacje, jednocześnie dysponujące odpowiednią wiedzą i doświadczeniem.

Cel: Promowanie wzornictwa i projektowania użytkowego

Z przeprowadzonych badań wśród 300 firm wynika, że w ciągu ostatnich 3-lat firmy te wprowadziły tylko małe zmiany w produktach, które często są nowością tylko dla firm, a nie stanowią rozwiązań innowacyjnych umożliwiających poprawienie ich przewagi konkurencyjnej. MŚP dla poprawiania swojej sytuacji rynkowej bardzo często, starają się specjalizować, aby wykorzystać niszę rynkową. Dlatego też wzornictwo przemysłowe i projektowanie użytkowe są niezbędnymi komponentami dla opracowania innowacyjnych produktów i usług. Dobre zastosowanie wzornictwa daje MŚP możliwość wyróżniania się ich produktów na konkurencyjnym rynku oraz optymalne dostosowanie ich do wymogów klientów.

MŚP województwa śląskiego w niedostatecznym stopniu korzystają z ofert usług wzornictwa przemysłowego i projektowania użytkowego. Wynika to z braku promocji osiągnięć firm oferujących powyższe usługi, jak i z trudności w dotarciu do tych firm, ze względu na ich rozproszenie. Wprowadzenie nowego produktu na rynek wiąże się z dużym ryzykiem, dlatego bardzo często MŚP uważają, że koszt zastosowania wzornictwa przemysłowego i projektowania użytkowego przekracza ich możliwości.

Dlatego konieczne jest:

• Zwiększenie świadomości MŚP o korzyściach związanych z wzornictwem przemysłowym i projektowaniem użytkowym.
• Połączenie w sieć regionalną, rozproszonej oferty usług w zakresie wzornictwa przemysłowego i projektowania użytkowego.

Cel: Zwiększenie wykorzystania prawa własności przemysłowej

Ostatnim etapem opracowania nowego rozwiązania lub nowego produktu powinno być zagwarantowanie mu ochrony prawnej. Niestety wielu przedsiębiorców rezygnuje z ubiegania się o ochronę znaków towarowych, wzorów użytkowych czy też wynalazków. Wynika to ze zbyt wysokich kosztów związanych z procedurą uzyskania patentów oraz braku świadomości firm, jakie korzyści może im przynieść opatentowanie produktu. Liczba patentów świadczy o kondycji firmy, o jej potencjale innowacyjnym. Jest dowodem na to, iż wytwarza ona produkty wysokiej jakości, na wysokim poziomie technicznym. W rezultacie ilość zgłoszeń patentowych oraz patentów będących w posiadaniu firmy podnosi jej pozycję konkurencyjną, a także kreuje jej pozytywny wizerunek. W Unii Europejskiej od wielu lat przedsiębiorstwa wykorzystują prawa własności przemysłowej w szerszym zakresie niż w Polsce.

Dlatego konieczne jest:

• Podjęcie działań zmierzających do zwiększenia wykorzystania prawa własności przemysłowej.
• Usprawnienie działań promocyjnych, informacyjnych oraz doradczych w zakresie ochrony znaków towarowych, wzorów przemysłowych i patentów.

Cel: Wspieranie kultury innowacyjnej w systemie edukacji

Jednym z celów przeprowadzonej w ostatniej dekadzie reformy systemu edukacyjnego było między innymi dostosowanie programów edukacyjnych do nowych realiów w gospodarce i życiu społecznym. Jednak zajęcia prowadzone są często według tradycyjnych metod. System edukacji powinien kształtować nowe i zmieniać istniejące sposoby myślenia i oddziaływania na młodych ludzi - przyszłych twórców innowacji. Wszystkie szkoły i uczelnie powinny przygotowywać młodych ludzi do podejmowania ryzyka oraz rozwijać w nich cechy przedsiębiorczości.

Istotne jest wspieranie współpracy w zespołach, aby zwiększać zaufanie oraz umożliwić wymianę pomysłów. Ponadto, w wyższych uczelniach należy stworzyć instrumenty pobudzania kreatywności oraz wyselekcjonowania utalentowanych studentów, którzy mogą w przyszłości stworzyć własne innowacyjne firmy. Wymaga to od kadry naukowo-pedagogicznej zmiany mentalności oraz nowego podejścia do prowadzenia zajęć. Proces ten jest długotrwały i wymaga natychmiastowego rozpoczęcia.

Dlatego konieczne jest:

• Zwiększenie zainteresowania kadry zarządzającej i pedagogicznej w szkołach i uczelniach wspieraniem wśród uczniów i studentów cech przedsiębiorczości i kreatywności, podejmowania ryzyka oraz pracy w zespołach.
• Opracowanie i wdrażanie programów nauczania w szkołach i uczelniach, w zakresie przedsiębiorczości i kreatywności, podejmowania ryzyka oraz pracy w zespołach.
• Opracowanie i wdrażanie działań promujących przedsiębiorczość i innowacyjność wśród uczniów i studentów.

Cel: Wspieranie powstawania innowacyjnych firm

Udział firm zaawansowanych technologii w gospodarce województwa śląskiego jest nadal niezadowalający. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne odgrywają istotną rolę w poprawieniu tej sytuacji. Powstawanie nowych innowacyjnych firm w wyniku zastosowania techniki lub rozwiązań innowacyjnych opracowanych w ośrodkach B+R albo przez indywidualnego wynalazcę, może być początkiem długotrwałego procesu zwiększania ilości firm zaawansowanych technologii oraz tworzenia trwałych miejsc pracy. Należy również uwzględnić, że każde stworzone miejsca pracy w firmie zaawansowanych technologii powoduje powstanie 3 nowych miejsc pracy w ich otoczeniu. Zatem inwestowanie w tego rodzaju firmy przynosi wymierne korzyści. Potencjał naukowy oraz liczba studentów i naukowców działających w instytucjach sektora B+R województwa śląskiego, pozwala sądzić, że spełnione są podstawowe warunki dla rozwoju firm zaawansowanych technologii. Natomiast poziom kultury innowacyjnej w tych ośrodkach nie zawsze jest odpowiedni, aby w optymalny sposób wspierać rozwój takich firm.

Wyniki badań wskazują na zdecydowaną niechęć kierownictwa instytucji naukowych do "prób biznesowych" swoich pracowników. Powstanie nowej firmy innowacyjnej jako formy transferu i komercjalizacji technologii nie jest jeszcze akceptowane w środowisku badawczo-naukowym. Brak koncepcji i wypracowania odpowiednich procedur pozwalających zabezpieczyć interes instytucji i ewentualne przyszłe profity z przedsięwzięć zakończonych sukcesem, jest podstawą obecnej "akademickiej szarej strefy", przed którą szefowie wielu instytucji bronią się w formie tzw. "oświadczeń lojalności".

Firmy utworzone na bazie nowej wiedzy technicznej zdobytej przez naukowców, studentów pozwalają na elastyczne sprawdzenie możliwości rynkowych przy relatywnie niskim ryzyku. W dłuższym okresie czasu, powstająca sieć firm innowacyjnych wokół ośrodków B+R może przyczynić do dalszego finansowania nowych badań oraz przyciągnięcia oddziałów większych koncernów międzynarodowych. Infrastruktura wspierania przedsiębiorczości technologicznej w otoczeniu ośrodków B+R we współpracy z instytucjami wspierającymi, powinna obejmować doradztwo, pomoc finansową i lokalową dla nowych firm. Równolegle realizowane na wyższych uczelniach programy wsparcia oraz działania promocyjne powinny rozwijać kulturę innowacyjną i przedsiębiorczości.

Dlatego konieczne jest:

• Opracowanie i wdrażanie przez instytucje sektora B+R wspólnego podejścia do tworzenia nowych firm innowacyjnych wraz z procedurami ułatwiającymi ich powstawanie i określającymi zagadnienie własności intelektualnej.
• Opracowanie i wdrażanie przez wyższe uczelnie programów nauczania i działań promocyjnych zachęcających studentów do tworzenia firm innowacyjnych.
• Rozbudowanie parków technologicznych i inkubatorów technologicznych jako narzędzia dla ułatwienia dostępu powstającym nowym innowacyjnym MŚP do infrastruktury oraz wiedzy sektora B+R.
• Opracowanie i wdrażanie metodologii procedur dotyczących możliwości realizowania w parkach technologicznych projektów badawczych opracowanych w instytucjach sektora B+R.

Cel: Ułatwienie transferu technologii

MŚP w ograniczonym zakresie dysponują czasem i kapitałem finansowym. Rozwiązania innowacyjne wymagane są często jako natychmiastowa odpowiedź na występujące problemy produkcyjne, a nie jako planowany rozwój technologiczny. Posiadana przez MŚP wiedza w zakresie sprawdzonych technik może ułatwić kontakty z odpowiednimi instytucjami oferującymi nowe techniki oraz przyspieszyć proces wprowadzania niezbędnych zmian. Jednakże przeprowadzone badania wskazują na brak sformalizowanych form kontaktów różnych potencjalnych uczestników procesu transferu technologii w województwie śląskim oraz brak wiedzy poszczególnych partnerów rynku technologicznego o zasobach i możliwościach transferu technologii. Obecnie dominują kontakty nieformalne i oparte na prywatnych znajomościach. Natomiast niedostateczne jest wykorzystanie dla tego celu targów i giełd innowacji, spotkań biznesowych, seminariów i konferencji oraz konkursów na najciekawsze przedsięwzięcia.

Na dość szeroką skalę MŚP korzystają z usług prywatnych specjalistów, najczęściej pracowników instytucji B+R, z uwagi na znacznie niższe koszty, krótszy okres, możliwość ominięcia formalnych procedur stwarzanych przez te jednostki. Tego typu współpraca umożliwia lepszy kontakt osobisty, lepsze zrozumienie potrzeb firmy, wybór "właściwego człowieka". Podejmowane coraz częściej próby zapobieżenia tym praktykom (np. poprzez zakaz wykonywania prywatnych usług na rzecz MŚP wprowadzane w jednostkach B+R) mogą "ograniczyć" ten kanał transferu wiedzy do śląskich MŚP.

W ramach procesu transferu technologii jako istotny element prowadzenia działań innowacyjnych w MŚP, należy odróżnić:

• Transfer technologii poprzez współpracę między firmami (konsolidacja, joint ventures, zakup licencji,...)
• Transfer technologii poprzez pośrednictwo między środowiskiem gospodarczym i naukowym ("technology push" - opracowane przez sektor B+R rozwiązania innowacyjne, dostarczone na rynek poprzez: bazy danych, targi, seminaria, itp. - oraz "technology pull" - rozwiązania innowacyjne opracowane na podstawie zrealizowanych w firmach audytów technologicznych)
• Transfer technologii poprzez wymianę personelu pomiędzy instytucjami B+R, a firmami ("collaborative innovation")

Badania wykazują, iż kompleksowy charakter niektórych transferowanych rozwiązań innowacyjnych wymaga również ciągłego wsparcia technicznego ze strony instytucji oferującej technologię, zarówno podczas jej wdrażania, jak i podczas optymalizacji procesu produkcji. Jednocześnie, MŚP z branży produkcji instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych, maszyn i urządzeń, produkcji gotowych wyrobów metalowych oraz firm lotniczych zgłaszają potrzeby tworzenia branżowych centrów transferu technologii.

Dlatego konieczne jest:

• Tworzenie i rozwój instytucjonalnego systemu transferu technologii, w tym:
  • Sieci ośrodków wspierania innowacji i transferu technologii,
  • Branżowych instrumentów transferu technologii, z priorytetem dla branży produkcji instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych; maszyn i urządzeń; produkcji gotowych wyrobów metalowych oraz lotniczych,
  • Parków technologicznych dla ułatwienia specjalistycznego transferu technologii do MŚP o wysokiej innowacyjności.
• Zwiększenie świadomości MŚP o dostępnych formach transferu technologii i sposobie ich przeprowadzenia.
• Opracowanie i wdrażanie procedur ułatwiających transfer technologii poprzez alokację personelu pomiędzy instytucjami B+R a firmami.
• Wspieranie konsolidacji wśród MŚP, dla optymalnego wykorzystania potencjału transferowanych technologii.

Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego ul. Ligonia 46, 40-037 Katowice